Moet de bibliotheek de boekhandel ondersteunen?

Journalist Han Ceelen van de krant De Morgen berichtte gisteren (16 december 2008, pagina 22) over het feit dat de Openbare Bibliotheek Antwerpen onlangs een nieuw contract met de boekhandel afsloot over de levering van bibliotheekboeken. Door de strenge, vooraf gestelde voorwaarden zouden kleine lokale boekwinkels uit de boot vallen.

De handelwijze van de Openbare Bibliotheek Antwerpen roept vragen op bij Anne-Marie Van Den Bossche, hoogleraar Europees recht aan de Universiteit Antwerpen. Zij meent dat een klacht bij een rechtbank veel kans op slagen heeft omdat de bibliotheek het merendeel van haar materialen aankoopt bij één leverancier, nl. Standaard Boekhandel. Het argument van de bibliotheek is dat Standaard Boekhandel efficiënter werkt dan de andere kandidaten en als een van de weinigen in staat bleek om boeken ‘kastklaar’ aan te leveren.

De kleinere ‘kwaliteitsboekhandels’, maar ook Colibro (de keten van onafhankelijke boekhandels) en Boek.be reageren verontrust. Zij vinden dat de bibliotheek een rol heeft in het lokale culturele leven, dat een toewijzing aan één enkele boekhandel een verschraling van het landschap in de hand werkt en bovendien van weinig respect voor de lokale spelers getuigt. Marleen De Donder, hoofdbibliothecaris van de Openbare Bibliotheek Antwerpen, zegt dat ze de regels heeft gevolgd en dat het niet de opdracht van de bibliotheek is om lokale boekhandels te steunen. Juridisch gezien zou het nieuwe contract dubieus zijn, stelt juriste Anne-Marie Van Den Bossche. De selectiecriteria zouden niet garanderen dat de leveranciers op gelijke wijze worden behandeld en er zou geen garantie zijn voor echte concurrentie.

De vraag of bibliotheken sowieso voor de ‘goedkoopste’ leverancier moeten kiezen, of dat zij ook een rol moeten spelen in de ondersteuning van de lokale kwaliteitsboekhandel, verdient een genuanceerd antwoord.

Openbare bibliotheken betalen hun werking met overheidsgeld, geld van de belastingbetaler. Ze moeten dat geld beheren en uitgeven ‘als een goede huisvader’ én ze moeten de wet op de overheidsopdrachten naleven. Deze wet regelt de toewijzing van overheidsbestellingen en stelt o.a. een algemene aanbesteding voor de levering van diensten verplicht wanneer het gunningsbedrag hoger is dan 67.000 euro (excl. BTW). Als het gunningsbedrag kleiner is dan of gelijk aan 67.000 euro kan de “onderhandelingsprocedure zonder voorafgaande bekendmaking” worden toegepast. Voor bedragen vanaf 5.500 euro (excl. BTW) moet men minstens drie offertes vragen, onder dit bedrag geldt de “opdracht met aangenomen factuur”, dus zonder de verplichting offertes te vragen. Bij het overschrijden van de zogenaamde “Europese drempels” zijn de Europese Richtlijnen van toepassing. Uiteindelijk moet de wet op de overheidsopdrachten er voor zorgen dat elke leverancier dezelfde kans krijgt om een opdracht in de wacht te slepen.

Is het de opdracht van de openbare bibliotheek om de lokale boekhandel c.q. de zogenaamde kwaliteitsboekhandel te ondersteunen? Samen met bibliothecaris Marleen De Donder denk ik dat dit niet het geval is. Boekhandels zijn commerciële ondernemingen en zij moeten hun eigen boontjes doppen. Bovendien heeft de Vlaamse minister van Cultuur onlangs een jaarlijks bedrag van 200.000 euro vrijgemaakt om de kwaliteitsboekhandel te ondersteunen. (Die bijdrage is weliswaar beperkt tot een tussenkomst in de organisatie van literaire activiteiten en dekt het commerciële risico van de boekhandel niet, maar toch blijft de vraag of de overheid commerciële ondernemingen financieel moet ondersteunen. Ik meen van niet.)

Maar… bij de keuze van een leverancier is de prijs slechts één criterium; kwaliteit is een ander criterium, zij het dat dit moeilijker meet- en weegbaar is. Als we het criterium kwaliteit proberen te vertalen in termen van het collectievormingsbeleid van een bibliotheek dan komen we algauw bij de dienstverlening van de leverancier terecht. Vragen die de collectievormer zich dan moet stellen zijn: kan de leverancier alles leveren wat ik vraag of is het aanbod beperkt tot de bestsellers en de mainstream? Hoe snel verloopt de levering? Kan ik materialen terugsturen die ik achteraf bekeken toch niet wens aan te kopen? Volgt de leverancier de markt en weet hij welke werken belangrijk en minder belangrijk zijn? Doet de leverancier zelf aankoopvoorstellen onder de vorm van zichtzendingen? Kan de leverancier facturen afleveren in de door mij gewenste vorm? Is de leverancier met andere woorden louter een ‘verkoper’, of is hij eerder een ‘partner’ met een adviserende rol? Vooral voor kleinere bibliotheken met weinig personeel of personeel met onvoldoende eigen expertise zou zo’n adviserende rol een doorslaggevend argument kunnen zijn.

Wie bij de keuze van een leverancier zowel het financiële als het kwaliteitscriterium in aanmerking neemt, komt voor een bepaald segment van de collectie bijna automatisch ook bij de kleinere, lokale, gespecialiseerde… ‘kwaliteitsboekhandel’ terecht. Dit soort boekhandels hoeft dus helemaal niet van de mededinging te worden uitgesloten. Zo’n keuze op basis van het criterium kwaliteit is echter helemaal wat anders dan een keuze op grond van het expliciete argument dat het de opdracht van de bibliotheek zou zijn om dergelijke boekhandels financieel te ondersteunen. Dat laatste kan en mag volgens mij namelijk nooit het geval zijn.