Aria mit verschiedenen Veränderungen

We schrijven 1741. De Russische ambassadeur graaf Hermann Carl von Keyserlingk kan de slaap niet vatten. Tegenwoordig zouden we de brave man naar de slaapkliniek sturen, maar in het midden van de achttiende eeuw loste men dat in aristocratische middens anders op.

Bach kreeg van Keyserlingk de opdracht om voor hem een muziekstuk te schrijven dat hem van zijn insomnia zou verlossen. Johann Sebastian Bach (1685-1750) schreef zijn Aria mit verschiedenen Veränderungen en de talentrijke klavecinist Johann Gottlieb Goldberg moest enkele van de variaties spelen telkens de graaf niet in slaap kon geraken. Het stuk dankt zijn beroemde naam dus aan de klavecinist van graaf Keyserlingk. Bach zou voor zijn compositie een gouden beker met honderd louis d’or hebben ontvangen. Over de historische waarheid van het verhaal bestaan echter heel wat twijfels.

De eerste vinyl-lp en de eerste cd die ik ooit kocht, allebei waren het uitvoeringen van de Goldbergvariaties van Bach. Op lp een uitvoering van de Canadese pianist Glenn Gould uit 1982 (zijn laatste opname, de eerste dateert uit 1955). Op cd een vertolking van de Engelse klavecinist Trevor Pinnock uit 1980.

Waarschijnlijk geheel onbedoeld, maar met zijn aria en dertig variaties heeft Bach het volledige spectrum van de menselijke gevoelens weten te vatten. Passie, vreugde, blijdschap, melancholie, verdriet, eenzaamheid… voor iedere emotie is er een bijpassende variatie. Dat maakt de Goldbergvariaties telkens weer zo boeiend om naar te luisteren.

De Goldbergvariaties moeten bij voorkeur op klavecimbel worden gespeeld. Een piano is eigenlijk niet geschikt. Dat is geen muzikaal purisme of een afbreuk aan de verdiensten van pianisten als Glenn Gould, Rosalyn Tureck of Andras Schiff. Het is louter een esthetisch oordeel. De variaties kunnen de emoties die ze bevatten alleen uitademen door een instrument dat kreunt, steunt en zucht zoals de klavecimbel dat doet. Andere instrumenten die in aanmerking komen om de variaties te spelen zijn het orgel, de mondharmonica, de saxofoon, het accordeon.

De dertigste en laatste variatie draagt de bijnaam Quodlibet (potpourri, mengelmoes). Minder bekend is het feit dat Bach zich voor deze variatie baseerde op twee volksliederen uit zijn tijd: Die Wasserrüben und der Kohl en Ich bin so lang nicht bei dir gewest.

U hoort een compilatie van fragmenten uit achtereenvolgens: Variatio 1 uit de Goldbergvariaties van Johann Sebastian Bach door de Finse klaveciniste Helga Ingólfsdóttir (SMC 2 AC 99074); de Bergamasca Die Wasserrüben und der Kohl en de Kehraus Ich bin so lang nicht bei dir gewest begeleid door klaveciniste Céline Frisch en organist Jean-Paul Combet (Alpha 014); Variatio 30 (Quodlibet) uit de Goldbergvariaties van Johann Sebastian Bach door de Finse accordeonist Mika Väyrynen (ABCD 191).

[audio:goldberg_compilatie.mp3]

Aanbevolen literatuur:

  • Goldbergvariaties : roman / Janine Hoekstein. – Amsterdam : Archipel, 2006. – 139 p. – ISBN 90-6305-216-2.
  • Iets anders : de Goldberg Variaties van Bach / Geert Lernout. – Leuven : Van Halewyck, 2001. – 271 p. – ISBN 90-5617-302-2.
  • De dubbele helix van het verlangen / Richard Powers. – Amsterdam : Contact, 1993. – 772 p. – Oorspr. titel: The gold bug variations. – ISBN 90-254-0176-7.

Gepubliceerd door Patrick

Every day I'm a librarian ∞ Brusselaar met een Antwerps accent ∞ sapiophile ∞ filmliefhebber ∞ cum spe sed vigilanter (hopeful, but vigilant) ∞ 1080 Brussel ∞ 1080 Bruxelles.

Laat een reactie achter

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *